Anksiyete Bozuklukları, Risk Faktörleri, Tedavisi

Anksiyete Nedir?

Bu yazıda anksiyete bozuklukları, semptomları, risk faktörleri ve tedavisine göz atacağız. Anksiyete, belirli bir stres durumuna verilen bir kaygı tepkisidir. İş yerinde bir sorunla karşılaştığınızda, sınava girmeden veya önemli bir karar vermeden önce endişeli hissedebilirsiniz. Bir durum karşısında hissettiğimiz stres düzeyi ortalama olduğunda ortalama bir kaygı seviyesine sahip oluruz. Bu kaygı seviyesi, o durumda sergileyeceğimiz performansın en iyi olmasını sağlar. Yani ortalama bir stres durumundaki ortalama kaygı seviyesi bizim için işlevseldir. Ancak stresin çok arttığı durumlarda kaygı seviyemiz de buna bağlı olarak artar ve performansımızın düşmesine sebep olur.

Anksiyete bozuklukları, normal sinirlilik veya kaygı duygularından farklıdır ve aşırı korku veya kaygı içerir. Anksiyete bozukluğu olan bir kişi için kaygı kaybolmaz ve zamanla daha da kötüleşebilir. Semptomlar, iş ve okul performansı, sosyal ilişkiler gibi günlük aktiviteleri engelleyebilir. Anksiyete bozuklukları, psikolojik bozuklukların en yaygın olanıdır ve yaşamlarının bir noktasında yetişkinlerin yaklaşık yüzde 30’unu etkiler. Ancak bu durum sizi korkutmasın çünkü anksiyete bozuklukluları tedavi edilebilmektedir. 

Anksiyete ve Korku Aynı Şey Mi?

Hayır aynı şey değildir. Anksiyete gelecekteki bir endişenin beklentisi anlamına gelir ve daha çok kas gerginliği ve kaçınma davranışı ile ilişkilidir. Korku ise anlık bir tehdide verilen duygusal bir tepkidir ve daha çok o tehditle savaş ya da tehlikeden kaç tepkisini vermemizi sağlar. Anksiyete bozuklukları kişilerin semptomlarını tetikleyen durumlardan kaçınmaya çalışmasına sebep olur. Genel olarak, bir kişiye anksiyete bozukluğu teşhisi konması için, korku veya hissedilen kaygı günlük fonksiyonları yerine getirmeyi engelliyor olmalıdır.

Önemli Not: Bir psikolojik bozukluk tanısı almanız için fiziksel, bilişsel ve psikolojik kapsamlı bir muayeneden geçmeniz gerekmektedir. Siz de böyle hissettiğinizi düşünüyorsanız lütfen bir psikoloğa ya da psikiyatriste başvurun.

Anksiyete Bozuklukları Türleri

Yaygın Anksiyete Bozukluğu

Yaygın anksiyete bozukluğu olan kişiler, en az 6 aydır neredeyse her gün, kişisel sağlık, iş, sosyal etkileşimler ve günlük yaşam koşulları gibi bir dizi şey hakkında aşırı kaygı veya endişe gösterirler. Olası en kötü sonucun olacağını ve kendilerinin bir şey yapamayacaklarını düşünürler. ‘Ya beni sevmezse, ya araba kaza yaparsa’ gibi “ya şöyle olursa” biçiminde düşünme eğilimindedirler. Bu aşırı ve ısrarcı kaygı, sosyal etkileşimler, okul ve iş gibi yaşam alanlarında önemli sorunlara neden olabilir.

Semptomlar

• Huzursuz, gergin veya köşeye sıkışmış hissetmek
• Kolayca yorulmak
• Konsantre olmakta güçlük çekmek veya zihnin bomboş olması
• Kolay sinirlenmek
• Kas gerginliğine sahip olmak
• Endişe duygularını kontrol etmede güçlük
• Uykuya dalma veya uyuma güçlüğü veya yetersiz uyku gibi uyku problemleri yaşamak

Panik Bozukluk

Panik bozukluğun en temel özelliklerinden bir tanesi panik ataklardır. Çok ani ve hızlı bir şekilde ortaya çıkan ve zirveye ulaşan yoğun korku ataklarıdır panik ataklar. Semptomları çok şiddetli olduğu zaman kişiler kalp krizi geçiriyorum zannedebilirler. Panik ataklar bir nesne ya da durum karşısında tetiklenebileceği gibi ortada hiçbir şey yokken de ortaya çıkabilmektedir. Panik bozukluğa sahip kişiler bir kere panik atak geçirdikten sonra, atakla eşleştirdikleri olaylardan, durumlardan ve mekanlardan kaçınma eğilimi gösterirler.

Semptomlar

• Çok hızlı kalp atışı, kalp çarpıntısı
• Terleme
• Titreme
• Nefes darlığı, boğulma hissi
• Tıkanma hissi
• Göğüs ağrısı
• Baş dönmesi, mide bulantısı, bayılacakmış hissi
• Üşüme veya sıcak basması
• Uyuşma ya da kas gerginliği
• Kontrolü kaybediyorum duygusu
• Gerçek dışılık ya da kendine yabancılaşma
• Ölüm korkusu

Özgül Fobi

Fobi bir şeye, nesneye ya da duruma karşı şiddetli ve yoğun korku duyma durumudur. Kişiler korkularının aşırı olduğunu fark etseler bile buna yönelik bir şey yapamazlar. Çoğu zaman kişilerin korkusu, o nesnenin kişilere verebileceği tehlike ile orantısızdır. Kişiler duydukları bu aşırı korkudan dolayı bu nesnelerden kaçınmak için çok fazla çaba sarf ederler.

Örnek Fobi Nesneleri ve Durumları

• Uçak fobisi
• Örümcek, yılan, köpek fobisi
• Enjeksiyon fobisi
• Kan fobisi

Agorafobi

Agorafobi kaçmanın ya da yardım bulmanın zor olduğu durumlarda kalma korkusudur. Bu korku gerçek durumla orantısızdır. Kişiler utanç verici ya da panik benzeri belirtiler yaşadıklarında o alandan kaçamayacaklarını düşünürler. İleri düzeylerde eve bağımlı hale gelinebilir.

Korkulan Durum Örnekleri:

• Toplu taşıma kullanmak
• Açık veya kapalı alanlarda bulunmak
• Bir sırada durmak veya kalabalığın içinde bulunmak
• Ev dışında yalnız olmak

Sosyal Anksiyete Bozukluğu

Sosyal anksiyete bozukluğuna sahip kişiler sosyal ortamlarda dikkatlerinin üzerinde olmasından, aşağılanmaktan veya küçümsenmekten çok ciddi bir kaygı duyarlar. Kişiler çoğunlukla böyle durumlardan kaçınır. Genellikle bu kaygı ve korku kişilerin performans sergileyeceği okul ve iş yeri gibi sosyal ortamlarda ortaya çıkar.

Ayrılık Anksiyetesi Bozukluğu

Ayrılık anksiyetesi bozukluğu genellikle çocuklarda görülen bir bozukluktur ancak yetişkinlikte de görülebilmektedir. Çocuklar bakım verenlerinden, yetişkinler bağlı oldukları kişilerden ayrılırken çok yoğun bir kaygı ve korku yaşarlar. Ayrıldıkları kişinin başına kötü bir şey gelecek düşüncesi hakimdir. Bu korku, kişileri bağlı olduğu kişilerden ayrılmaktan kaçınmalarına iter. Ayrılık söz konusu olduğunda kişiler aşırı endişe duyabilir, kabuslar görebilir ya da bazı fiziksel semptomlar geliştirebilir.

Seçici Konuşmazlık

Seçici konuşmazlık genellikle 5 yaşlarında ortaya çıkar. Kişilerde genellikle aşırı korku, aşırı utanç ve öfke nöbetleri görülür. Kişiler bu bozuklukta sosyal durumlarda konuşmazlar. Bu bozukluk, diğer anksiyete bozuklukları ile birlikte görülebilir.

Anksiyete Bozuklukları Risk Faktörleri

Her anksiyete bozukluğu türü için farklı risk faktörleri olsa da araştırmalar çevresel, genetik, gelişimsel ve psikolojik faktörlerin birlikte etkili olduğu yönündedir. Genel risk faktörleri şu şekildedir:

• Çocukluk döneminde utangaçlık veya davranışsal engellemeler yaşamak
• Erken çocuklukta / yetişkinlikte stresli ve olumsuz yaşam veya çevresel olaylara maruz kalmak
• Biyolojik akrabalarda anksiyete veya diğer psikolojik bozuklukların öyküsü

Anksiyete Bozuklukları Tedavisi

Depresyon yazısında bahsettiğim üzere anksiyete bozuklukları tedavisinde de ilaçlar ve psikoterapi kullanılıyor ancak genellikle ilaç tedavileri maalesef kalıcı bir çözüm olmuyor.

Eğer anksiyete bozukluğu semptomları gösterdiğinizi düşünüyorsanız bir psikoloğa giderek psikoterapiye başlayabilirsiniz.

Anksiyete Bozuklukları ile Nasıl Daha iyi Başa Çıkılır?

Anksiyete bozukluğu semptomlarıyla daha iyi başa çıkabilmek için bu bozukluk hakkında daha fazla bilgi edinmeye çalışabilir, çeşitli stresle başa çıkma stratejileri öğrenebilir, meditasyon yapabilir veya destek gruplarına katılabilirsiniz.

Kaynakça

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). American Psychiatric Association Publishing.

National Institute of Mental Health. (2018). Anxiety Disorders [Fact sheet]. NIMH » Anxiety Disorders (nih.gov)

Parekh, R. (2017 January). What is Anxiety Disorders? Psychiatry. What Are Anxiety Disorders? (psychiatry.org)